1 - فرزندم، از روزی که متولد می شوی، پشت به دنیا و رو به آخرت داشته باش. خانه ای که تو خود به سوی آن حرکت می کنی بسیار نزدیک تر است از خانه ای که از آن دور می شوی.
2 - پا به پای دانشمندان در مجالس بنشین و هرگز با آنها جدال نکن، از دنیا آنقدر بهره بجوی که محتاج کسی نباشی. تا آن حد به روزه داری مشغول باش که شهواتت به کنترل تو درآید.
3 - دنیا دریایی عمیق است. پس فرزندم کشتی خود را از ایمان بنا ساز و بادبان آن را توکل بر خدا قرار بده و توشه راهت را تقوای الهی قرار بده که بسیاری در این دریا غرق گشته اند.
4 - فرزندم آنطور از خداوند ترس در دل داشته باش که اگر در صحنه محشر با حسنه
[206]
تمام و توشه ای پر حاضر شوی، باز به خود مطمئن نباش و آنقدر به خداوند امید داشته باش که اگر با گناه تمامی جن و انس در قیامت حاضر شدی، باز هم امید به بخشش پروردگارت داشته باش.
5 - اگر در کودکی تربیت شدی، نفع آن را در بزرگی خواهی دید.
6 - به دنیا وابسته نباش، چرا که آن پست ترین خلق شده خداست.
7 - فرزندم سلاح تو در برابر دشمن، مدارا کردن و اعلام رضایت اوست و هیچگاه نغمه جدایی را به گوش او نرسانی.
8 - هیچ باری سنگین تر و سخت تر از همسایه بد نیست. هیچ تلخی و رنجی بدتر از فقر و تنگدستی نیست.
9 - هزار دوست برای خود برگزین اما از یک دشمن بپرهیز. هزار دوست کم است و یک دشمن زیاد.
10 - فرزندم اگر نسبت به مرگ در دل تردیدی داری، پس خواب را بر خود حرام گردان و اگر نسبت به برانگیخته شدن در قیامت تردیدی داری، پس هوشمندی را از خود دور کن که اگر تو درباره این مسائل فکر کنی، اختیار از دست تو خارج می شود، زیرا که خواب نوعی مرگ است و بیداری بعد از آن نشانه برانگیخته شدن، آنقدر نزدیک مشو که باعث دوریت شود و آنقدر دور نشو که خوار شمرده شوی.
11 - نادان را هیچ وقت پیام رسان خود قرار مده.
12 - هرگاه در ادامه راهی به شک و دو دلی رسیدی، لحظه ای تأمل کن و با دیگران مشورت کن.
13 - نماز را در وقت خویش بخوان زیرا که آن دِینی است بر گردن تو.
14 - بیشتر سکوت کن، که سکوت از دروازه های حکمت است.
15 - فرزندم، مردم قبل از تو صاحب فرزندان زیادی شدند، اما هیچ کدام از آنها بر ایشان باقی نماند. بدان که تو تنها بنده ای اجیر هستی که در ازای عمل شایسته ات مزد می گیری، پس کارت را به نحو کامل به پایان برسان تا مستحق اجری کامل شوی.
16 - بدان که فردای قیامت، در مورد چند چیز مؤاخذه خواهی شد. جوانیت، که در چه راهی بکار بستی، عمرت که چگونه آن را فنا ساختی. ثروتت که از چه راهی به دست
[207]
آوردی و در چه راهی صرف کردی.
17 - اگر مورد ضرب و شتم حکیمی واقع شدی، بهتر از آن است که جاهلی تو را نوازش کند.
18 - چهار حکمت را به خاطر بسپار فرزندم، کشتی را محکم بساز که دریایی عمیق و طوفانی در پیش رو داری. باری اندک برای خود بردار، چرا که عقوبات سختی در پیش داری، توشه کافی همراه خود داشته باش، چرا که مسیرت طولانی است. در عمل خویش اخلاص کامل داشته باش چرا که منتقدی دانا و بصیر بر کارای تو ناظر است.
19 - «ای پسرک من! به خدا شرک میاور که به راستی شرک ستمی بزرگ است.»(1)
20 - «اگر عمل تو هموزن دانه خردلی باشد و در زیر تخته سنگی یا در دل آسمان ها یا در اعماق زمین باشد، خدا آن را می آورد که خدا بس دقیق و آگاه است.»(2)
21 - «در راه رفتن خود میانه رو باش و صدایت را آهسته ساز که بدترین آوازها بانگ خران است.»(3)
از لقمان درباره چگونگی رسیدن به این مقام می پرسیدند، می فرمود؛ «خدا را شناختم، امانت را حفظ کردم، راست گفتم و از حرف بی فایده پرهیز کردم.»(4)